παντουρανισμός

Πολιτική κίνηση που αποσκοπούσε στον συνασπισμό όλων των τουρκικών και τουρανικής καταγωγής λαών και γενικότερα των τουρκοκρατικών φυλών της Ασίας σε ενιαίο κράτος ή σε ομοσπονδία. Πρώτοι θιασώτες του π. υπήρξαν οι Ούγγροι, στην προσπάθειά τους να αντιδράσουν στις πανσλαβιστικές διαθέσεις του τσαρισμού. Η διαφορά όμως των θρησκευτικών πεποιθήσεων λειτούργησε ανασταλτικά για τις ουγγρικές επιδιώξεις. Γεγονός πάντως είναι ότι, στην επανάσταση του 1849, πολλοί Ούγγροι κατέφυγαν στην Τουρκία και αρκετοί κατετάχθηκσαν στον τουρκικό στρατό. Στον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι Ούγγροι, που συμπολέμησαν με τους Τούρκους, έφεραν πάλι στο προσκήνιο τον π. και προσπάθησαν να προσελκύσουν στις ιδέες τους και τους επίσης συμπολεμιστές τους Βούλγαρους, που είναι και αυτοί τουρανικής καταγωγής. Ο νεότερος π. είναι επινόηση του νεοτουρκικού κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος. Το κομιτάτο, που είχε εγκαταλείψει τις παλαιές του ιδέες περί οθωμανισμού (συγχώνευση των λαών που ζούσαν υπό το σκήπτρο του Οθωμανού σουλτάνου σ’ ένα σύνολο, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές διαφορές τους), άρχισε να προωθεί τον π., κυρίως στις περιοχές της ασιατικής Ρωσίας, όπου κατοικούσαν μουσουλμάνοι. Όταν έπεσε ο τσαρισμός, η τουρκική προπαγάνδα για τον π. εντάθηκε, και κατόρθωσε μάλιστα να δημιουργήσει ζητήματα, κυρίως στον Καύκασο και στην Μπουχάρα. Αργότερα όμως, επειδή ο Κεμάλ Ατατούρκ αντιμετώπιζε την ελληνική επίθεση στη Μικρά Ασία και ήθελε να εξευμενίσει τους μπολσεβίκους για να πετύχει βοήθεια από τη μετεπαναστατική Ρωσία, οι ιδέες του π. παραμερίστηκαν, και από τότε φυτοζωούσαν, μέχρι που εγκαταλήφθηκαν οριστικά.

* * *

ο

κίνηση τού τέλους τού 19ου και τών αρχών τού 20ού αιώνα για την ενοποίηση όλων τών τουρκικών, ταταρικών και ουραλικών λαών που ζούσαν στην Τουρκία, στην Ευρώπη και την Ασία σε μία πολιτική οντότητα, κίνηση παραπλήσια και δορυφορική τού παντουρκισμού.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αγγλ. panturanism < παν-* + Τουράν + -ισμός*].